“กุมภวาปี” แต่เดิมนั้นมีชาวบ้านอพยพมาจากที่ราบสูงโคราชและชัยภูมิ มาตั้งถิ่นฐานอยู่แถบลุ่มน้ำปาวในปลายรัชกาลที่ 3 แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ เพราะเป็นแหล่งอุดมสมบูรณ์ เนื่องจากอยู่ใกล้หนองน้ำใหญ่ มีปลาชุกชุม ประชาชนจีงมีอาชีพปั้นหม้อดินเผา และจับปลาน้ำจืด หมู่บ้านนี้จึงมีชื่อว่า “บ้านบึงหม้อ”
ต่อมาในสมัยรัชกาลที่ 5 พระวรฤทธิฤาไชย ผู้ครองเมืองได้กราบบังคมทูลขอพระราชทานตราตั้งชื่อเมืองนี้ เป็นทางการว่า “กุมภวาปี” เพื่อให้สอดคล้องกับภูมิประเทศและชื่อหมู่บ้าน ซึ่งมาจากคำว่า “กุมภะ” แปลว่า หม้อ กับ “วาปี” แปลว่า หนองหรือบึง คำว่า “กุมภวาปี” นามนี้ จึงปรากฏหลักฐานตั้งแต่นั้นมา