บริเวณอ่าวประจวบและอ่าวมะนาว เป็นที่ตั้งของตัวเมืองประจวบคีรีขันธ์ซึ่งเป็นจังหวัดบนฝั่งทะเลด้านตะวันตกของอ่าวไทย มีเขตแดนติดต่อกับประเทศพม่าทางด้านตะวันตก มีเส้นทางข้ามคาบสมุทรผ่านช่องสิงชรไปยังเมืองมะริดบนฝั่งทะเลอันดามัน

ลักษณะภูมิประเทศเป็นอ่าวเว้าเข้าไปในแผ่นดินเป็นรูปเกือบครึ่งวงกลมเรียงต่อกันคั่นด้วยสันทรายซึ่งเป็นธรณีสัณฐานแบบสันดอนเชื่อมเกาะระหว่างแผ่นดินกับเขาหินปูน ในอดีตภูเขาเหล่านี้เป็นเกาะอยู่ลึกเข้าไปในแผ่นดินทางตะวันตก ภายหลังที่มีการทับถมตะกอนในบริเวณชายฝั่งในช่วงเวลาที่ระดับทะเลลดต่ำลง และชายฝั่งทะเลถอยร่นออกไปในทะเล ได้ทิ้งร่องรอยที่มีธรณีสัณฐานเป็นแนวสันหาด สลับกับแนวทางน้ำและที่ลุ่มซึ่งเป็นธรณีสัณฐานแบบแอ่งขนานหาด (swale) และแอ่งน้ำใหญ่ หลังสันทรายเกาะหินปูนขนาดใหญ่ที่อยู่นอกฝั่งในอดีต 3 เกาะ ช่วยกำบังคลื่นทำให้เกิดกระแสน้ำชายฝั่ง 2 ทิศทาง ทำให้ทรายเคลื่อนตัวเป็นแหลมยื่นออกจากฝั่งเป็นลักษณะรูปสามเหลี่ยม เป็นธรณีสัณฐานแบบแหลมรูปเขี้ยว และเมื่อยื่นออกไปมากจนเชื่อมกับเกาะหินปูนจัดเป็นธรณีสัณฐานแบบสันดอนเชื่อมเกาะ ทำให้ชายฝั่งทะเลระหว่างเกาะเกิดเป็นอ่าวเว้าโค้งเกือบครึ่งวงกลม มีปลายแหลมเป็นเขาหินปูน ได้แก่ เขาตาม่องล่าย เขาล้อมหมวก และเขาคลองวาฬ ดังที่เห็นอยู่ในปัจจุบัน

บริเวณหน้าอ่าวประจวบมีเกาะหินปูนขนาดเล็ก 3 เกาะเรียงตัวกันยื่นเข้าไปในอ่าวประจวบ เกาะที่อยู่ปลายสุดเรียกว่า “เกาะหลัก” มีควาสำคัญเพราะเป็นตำแหน่งกำหนดระดับทะเลปานกลางในการวัดระดับความสูงของประเทศไทย

จาก ธรณีสัณฐานประเทศไทยจากห้วงอวกาศ
รวบรวมข้อมูลโดย วิศรุตต์ ขวัญสิริดำรง